Mỗi dân tộc ở Sa Pa, Lào Cai đều có vốn văn hóa truyền thống đặc trưng, tạo nên một vườn hoa đầy sắc hương vị độc đáo. Trong đó, văn hóa ẩm thực của người Tày được thể hiện đậm nét qua hương vị của món xôi ngũ sắc. Người Tày thường làm xôi ngũ sắc trong các nghi lễ cúng giỗ, vào nhà mới, cưới hỏi hay các ngày tết mồng 5 tháng 5 và ngày Rằm tháng Bảy hàng năm...
Xôi ngũ sắc của người Tày gồm 5 màu sắc là đỏ, vàng, xanh, tím, nâu. Theo người dân nơi đây quan niệm rằng, mỗi màu của xôi tượng trưng cho ngũ hành kim – mộc – thủy – hỏa – thổ. Nếu xôi nhà ai mà pha chế ra được màu chuẩn, sáng bóng đẹp thì được xem là người khéo tay và làm ăn sẽ phát đạt.
Nguyên liệu để làm ra món xôi ngũ sắc gồm có: gạo nếp thơm dẻo, các hạt phải đều nhau, không lẫn gạo tẻ và trộn cùng với các loại lá cây rừng như khảu đen, co khẩu để nhuộm thành những màu sắc hấp dẫn. Tuy nhiên, màu sắc đậm nhạt như thế nào còn tùy thuộc vào mỗi loại lá, cũng như cách pha chế của người thổi xôi và cuối cùng tạo ra 5 màu sắc khác nhau, những sản phẩm xôi có độ thơm ngon, hấp dẫn khác nhau.
Trước khi tiến hành nhuộm màu xôi, nguyên liệu chính là gạo nếp phải đem vo sạch chấu, bẩn và ngâm trong nước lã từ 6-8 giờ đồng hồ để hạt gạo có độ nở vừa phải. Sau đó, tiếp tục chia gạo thành 5 phần tương ứng, mỗi phần là một màu. Nếu như xôi màu đỏ thì dùng lá co khảu luộc kỹ, rồi chắt lấy nước để nguội và đem trộn cùng với gạo, để trong một giờ là được. Tương tự với các loại xôi đỏ nhạt hay xôi vàng cũng làm từ lá co khảu nhưng khác đôi chút về cách pha chế và thời gian ủ.
Riêng màu xôi nâu và tím thì làm từ lá cây khảu đen. Lá cây trước khi đem giã nhỏ lấy nước thì phải hơ qua lửa cho khéo, rồi trộn cùng với tro của quả núc nác và mới lọc lấy nước màu, trộn cùng gạo nếp. Khi xôi đồ chín có màu tím, còn đồ kỹ hơn chút thì chuyển sang màu nâu hấp dẫn…
Qua kinh nghiệm pha chế từ dân gian, người dân bản là cho ra món xôi ngũ sắc không đẹp, thơm ngon, béo ngậy mà dưới tác dụng của lá cây rừng thì còn có công dụng chữa bệnh đường ruột hay bồi bổ sức khỏe rất tốt. Hạt xôi căng mọng, dẻo thơm được lựa chọn từ gạo nếp Mường Vi, Thẳm Dương,…với sắc màu tự nhiên, cho màu sắc mùi thơm đặc trưng không thể lẫn với bất cứ loại xôi nào khác, khiến cho thực khách khó quên khi được nếm thử khi đến với vùng đất Sa Pa này.
